Khí Phách Võ Văn Nhâm

Tham luận của Thạc sĩ Nguyễn Thanh Bền (Chi hội trưởng, Phó GĐ Trung tâm Nghiên cứu & Thực hành Gia phả TP.HCM) viết cho Tọa đàm về cụ Võ Văn Nhâm & gia phả chi họ Võ ở Bà Giã lúc 8h30 ngày 30/3/2025 tại tư gia hậu duệ ông Võ Văn Nhâm (số 303/16A Nguyễn Thị Lắng, xã Phước Vĩnh An,  huyện Củ Chi, TP.HCM).

1. Bối cảnh lịch sử: Sau khi ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ bị giặc Pháp chiếm (1861 - 1865), nghĩa binh khắp nơi nổi dậy chống Pháp. Ở Đồng Tháp Mười có Thống Linh (Nguyễn Văn Linh) mộ nghĩa binh chống Pháp. Ở Tân An có Nguyễn Trung Trực, đốt tàu Tây tại Vàm Nhựt Tảo (1861). Ở Mỹ Tho - Gò Công có Trương Định được dân phong là Bình Tây Đại Nguyên Soái chiêu mộ nghĩa dũng được hơn 6.000 người lại kiêm quản những đầu mục thân hào mộ việc nghĩa, lập được 18 cơ quân, dàn trận khắp Mỹ Tho, Tân An, Chợ Lớn, Sài Gòn đánh Pháp. Ở Gia Định, có Võ Văn Nhâm tập họp nghĩa binh chống Pháp.

2. Nghĩa dũng Võ Văn Nhâm là người con trưởng của ông Tổ họ Võ - Võ Văn Hay, nguồn gốc từ xứ Huế vào là tiền hiền khai khẩn vùng đất hoang vu Bà Giã, Phước An, Gia Định, nay là Phước Vĩnh An, Củ Chi, TP Hồ Chí Minh.

Ông Võ Văn Nhâm, tuổi thiếu thời đã nặng lòng yêu nước, căm thù giặc Pháp hà hiếp, bắn giết đồng bào ta. Khâm phục khí tiết anh hùng của Trương Định, và sau đó con ông Trương Định là Trương Quyền nối nghiệp cha tiếp tục đánh Pháp đến cùng.

Năm 1859, thành Gia Định thất thủ. Hộ Đốc Võ Duy Ninh tử tiết. Lúc đó ông Võ Văn Nhâm đã chiêu mộ được nhiều nghĩa dõng gia nhập với lực lượng của Trương Quyền cùng với sĩ phu, nông dân 18 thôn Vườn Trầu, Hóc Môn, Bà Điểm kéo quân về căn cứ ở vùng hiểm trở Tha La, Bà Sự, Núi Cậu để bung ra khắp nơi đánh Pháp. Nhiều trận phục kích đánh địch bất ngờ, giết nhiều tên giặc Pháp và Việt gian, thu được súng đạn của địch. Do lực lượng nghĩa quân chưa đông, võ khí thô sơ, trong khi quân Pháp hùng hổ, võ khí tối tân, nên lực lượng nghĩa binh tiêu hao dần, lại đặc biệt chưa có sự lãnh đạo thống nhứt từ trên. Lực lượng nghĩa quân phải phân tán ra nhiều nơi. Nghĩa dũng Võ Văn Nhâm đưa quân lực về xây dựng căn cứ Vòng Thành (Thành Đất) tại ấp 8 làng Long Tân gần sông Thị Tính, huyện Dầu Tiếng, tỉnh Thủ Dầu Một (nay là Bình Dương) để bảo toàn lực lượng vừa chống giặc vừa sản xuất tự túc nuôi quân, chống giặc Pháp suốt mấy năm trời. Đây là căn cứ kháng chiến chống Pháp đầu tiên khi quân Pháp bắt đầu đánh chiếm nước ta. 

Ông tổ chức sản xuất lúa gạo, trồng hoa màu, nuôi trâu đàn hàng trăm con, tổ chức săn bắt, đặt bẫy bắt thú rừng, làm sa bắt tôm cá ở suối, để cung cấp lương thực nuôi quân chiến đấu lâu dài. Chu vi Vòng Thành không lớn. Việc phòng thủ là chính. Ta có thể hình dung có ngôi nhà chung làm nơi hội họp, bàn luận việc quân, nơi nhà bếp, nhà kho, nhà nghỉ…, nghĩa quân luyện tập đội ngũ chỉnh tề có cả gia đình ông tham gia. Tên lính coi trâu phản bội mật báo với quân Pháp đang đêm đem quân đến đánh úp. Lực lượng nghĩa quân mấy mươi người chiến đấu dũng cảm diệt được một số tên địch, phía ta cũng bị thương vong nhiều. Ông cho đánh mở đường máu để cho số nghĩa quân và gia đình ông thoát ra. Ông và số chiến binh quyết tử chiến đấu đến cùng. Khi hết đạn, bọn địch tràn đến bắt sống ông và một số nghĩa binh. Biết ông là thủ lĩnh, giặc Pháp giam phòng riêng. Hết tên sĩ quan Pháp này đến tên Việt gian nọ đến dụ dỗ mua chuộc cho làm quan, đến tra tấn, hăm dọa đủ điều. Trước sau như một, ông không trả lời chúng, chỉ nói một câu: “Tôi là người Việt Nam, quân Pháp cướp nước tôi, tôi chống lại dầu phải hy sinh, đền nợ nước”.

Bọn địch bất lực trước khí phách anh hùng của ông, chúng đành phải đưa ông ra chợ Thủ Dầu Một. Địch bắt ông quỳ, ông vẫn đứng. Địch trói chân tay ông vào cọc. Chúng giết ông bằng cách mổ bụng, thả trôi sông nhằm răn đe dân chúng. Vô cùng thương quý ông, đông đảo đồng bào có mặt đều rơi nước mắt, rực lửa căm hờn, tiếc thương người nghĩa sĩ hy sinh lẫm liệt vì dân vì nước, căm thù bọn giặc giết người tàn ác dã man. Nước sông Sài Gòn sục sùi uất hận, chầm chậm chảy trân trọng ôm ấp thân xác người nghĩa sĩ anh hùng đưa về cố quán. Hai người em của ông là ông Võ Văn Ngùy và Võ Văn Cơ bí mật vớt xác ông đưa về an táng tại đồng mả dòng họ ở Xóm Bến, Bà Giã (ấp 1 xã Phước Vĩnh An, huyện Củ Chi).

Bia di tích Vòng Thành đất họ Võ. Ảnh: TB

Khí phách anh hùng liệt sĩ Võ Văn Nhâm như làn sóng điện lan tỏa nhanh trong lòng nhân dân xứ Gia Định, Nam Kỳ. Đặc biệt đối với lớp con cháu ông khắc sâu lời nguyền “Trả thù nhà đền nợ nước”. Lớp lớp hăng hái tham gia cách mạng quyết tâm chống Pháp tới cùng. Tiêu biểu như Anh hùng lực lượng võ trang nhân dân Lê Minh Xuân, tức Lê (Võ) Văn Sia, các đồng chí Võ Văn Một, nguyên chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai, Cao Văn Kính, Cao Văn Kiệt (Thơ) Khu ủy viên Khu Sài Gòn - Gia Định, cháu ngoại ba đời của ông (đã hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ) ở xã Nhuận Đức (Củ Chi)…

3. Tên người anh hùng nghĩa dõng Võ Văn Nhâm được lưu danh sử sách. Con cháu họ Võ vô cùng tự hào, trang trọng tôn thờ để nêu gương. Di tích “Vòng Thành” đã được Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Dương công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh đã được tôn tạo khang trang.

Chính trên mảnh đất Long Nguyên (nay là Long Tân) anh hùng này, đã có ba di tích lịch sử quý giá: Di tích Vòng Thành, Di tích nơi Mỹ ném bom B52 lần đầu tiên ở chiến trường miền Nam và Di tích Khu căn cứ Long Nguyên phục vụ du lịch tỉnh ngày nay.

Thạc sĩ NGUYỄN THANH BỀN
(Chi hội trưởng, Phó GĐ Trung tâm
Nghiên cứu & Thực hành Gia phả TP.HCM)